Augustus, de eerste keizer

Octavianus werd steeds machtiger, maar in 27 v.Chr. kondigde hij plotseling zijn aftreden aan (zo deed hij alsof hij de Republiek teruggaf aan de Senaat). De Senaat was volkomen verrast en weigerde het aftreden van Octavianus te aanvaarden. Octavianus kreeg de volgende titels:

  • Augustus (de Verhevene)
  • princeps (eerste burger)
  • consul

Die titels leverden hem het imperium maius over alle legioenen en de tribunica potestas, die hem in staat stelde een veto over senaatsvoorstellen uit te spreken. Augustus bracht het aantal legioenen terug naar 28 (ongeveer 150.000 man). Deze legioenen werden op de rijksgrenzen gestationeerd. Om meer controle over Rome te krijgen stichtte Augustus de Praetoriaanse Garde, zijn in drie cohorten verdeelde lijfwacht. Deze garde was de enige gewapende troepenmacht in Italië. Op buitenlands gebied voerde Augustus aanvankelijk een expansionistische politiek ten opzichte van Germania. Na een smadelijke nederlaag in het Teutoburgerwoud in 9 na Chr., waar drie legioenen onder leiding van Publius Quinctilius Varus vernietigd werden, gaf Augustus het plan om Germania tot aan de Elbe te veroveren op. Augustus concentreerde zich hierna op het stichten van de Pax Romana, een door de Romeinse legioenen bewaakte vrede. Een hoogtepunt in de buitenlandse politiek van Augustus was de teruggave van de door Crassus verloren adelaars door de Parthen.

In 23 v.Chr. overleed zijn neef en erfgenaam Marcus Claudius Marcellus. Augustus huwelijkte zijn dochter Julia uit aan zijn nieuwe beoogde opvolger, zijn oude vriend Marcus Vipsanius Agrippa. Julia schonk Agrippa drie zoons, die allen in aanmerking kwamen voor de opvolging na het overlijden van Agrippa in 12 v.Chr. De oudste zoon Gaius Caesar stierf in 4, de middelste zoon Lucius Caesar in 2 en de jongste zoon Postumus Agrippa werd in 14 vermoord. Tegenwoordig wordt aangenomen dat Livia, de laatste vrouw van de keizer, daarvoor heeft gezorgd, want op die manier kon haar eigen zoon Tiberius, uit een eerder huwelijk, opvolger worden. In het jaar 2 kreeg hij de titel Pater Patriae (vader van het vaderland) van de senaat. Augustus gaf bij zijn sterven in 14 na Chr. te Nola (hij was toen 77 jaar) aan zijn opvolger Tiberius de raad het Rijk binnen de Rijn en de Donau te houden. Tiberius en zijn opvolgers hebben dit advies ook grotendeels opgevolgd.